نقش تصویربرداری پزشكی در صدمات ورزشی
انتخاب بهترین آزمایش یا آزمایشات تصویربرداری بستگی به تشخیص اولیه بالینی ، وجود امكانات تصویربرداری مناسب ، نوع بیمه بیمار جهت تامین مالی خدمت مورد نظر ، سن بیمار و حساسیت به داروهایی كه ممكن است لازم باشد در تصویربرداری مورد استفاده قرارگیرند، دارد.
در مورد انتخاب روشهایی كه در آنها میزان تابش اشعه قابل توجه است بایستی دقت كافی به عمل آید تا با حداقل تابش اشعه، بیشترین بهره تشخیصی برای بیمار به عمل آید. در مواردی كه MRI نتواند شكستگی استخوان را (خصوصاً در مجاورت مفاصل) تشخیص دهد، ناچار به استفاده از سی تی اسكن های مولتی اسلایس هستیم.
پس روش انتخابی در تصویربرداری این دسته از بیماران كه عمدتاً جوان میباشند، بسیار اهمیت دارد.
متخصصین رادیولوژی در انتخاب روش های تصویربرداری مناسب در این بیماران ، میتوانند مشاورین بسیار خوبی برای پزشكان درمان كننده (كلینیسین) باشند .
روشهای تصویربرداری در انواع صدمات ورزشی بطور كلی شامل موارد زیر میباشند:
1- رادیوگرافی ساده: (كه امروزه عمدتاً و در بیشتر مراكز با روش دیژیتال انجام می شود و میزان اشعه تابشی به عضو بیمار بسیار كمتر از روش های رادیوگرافی قدیمی تر می باشد).
2- اسكن ایزوتوپ از استخوان ها
3- سی تی اسكن كه در بیشتر مراكز تصویربرداری از نوع مولتی اسلایس بوده و در این روش امكان تهیه برش های كمتر از میلیمتر و بازسازی در جهات مختلف و بازسازی های سه بعدی وجود دارد.
4- ام.آر. آی (MRI) : در این روش بدون استفاده از اشعه X و تنها با استفاده از میدان مغناطیسی و فركانس های رادیویی تصویربرداری های دقیقی خصوصاً از مفاصل و اندام ها قابل انجام است و استفاده از آن حتی در جنین ( به استناد 3 ماه اول بارداری ) بلامانع است.
5- سونوگرافی: در این روش با استفاده از امواج صوتی و بدون هیچ گونه زیانی به بدن میتوان اطلاعاتی از قبیل پارگی برخی تاندون ها و عضلات یا تجمع خون در مفاصل ، عضلات و اندام ها بدست آورد.
تشریح دقیق تر موارد درمانی مختلف
الف) صدمات تاندون ها و لیگامان ها:
تاندون ها در دو انتهای عضلات قرار داشته و باعث اتصال عضلات به استخوان ها و تسهیل در حركت اندام می گردند. لیگامان ها یا رباط ها ، ساختمان های فیبری هستند كه دو استخوان را به هم متصل نموده و مثل تاندون (زردپی ) در تسهیل حركت اندام كمك كننده است.
در ورزشهای مختلف نوع و نحوه صدمات به تاندون ها و لیگامان ها متفاوت است. مثلاً تاندون بزرگ و مهم آشیل (Achilles) در ضربه های سنگین و مستقیم به پشت پا و به خصوص در فوتبال اتفال می افتد و پارگی رباط های متقاطع (به خصوص رباط متقاطع قدامی) به وفور در ورزشهای مختلف (فوتبال، كشتی، رزمی و .... ) دچار پارگی می شوند. پارگی های رباط های متقاطع در بیشتر موارد با علایم و عوارض دیگری همچون تجمع خون در مفصل، التهاب استخوان های اطراف مفصل، كنده شدگی بخشی از استخوان مجاور مفصل، پارگی مینیسك ها در زانوها و .... ) همراه می باشد. از جمله تاندونهایی كه در ورزشهای مختلف به وفور دچار پارگی می شود، تاندون متصل به عضله سوپرااسپیناتوس در شانه است كه وظیفه آن (به همراه 3 تاندون دیگر) حركات چرخشی شانه می باشد. همراه با پارگی این تاندون ، شكستگی های میكروسكوپی در بخش هایی از سر استخوان بازو و تجمع خون در مفصل و گاهی پارگی تارهای عضلانی اطراف مفصل شانه رخ میدهد.
همچنین در مفصل مچ پا، تعداد زیادی تاندون و رباط وجود دارند كه در ورزشهای مختلف از جمله بسكتبال ، والیبال ، فوتبال، ورزشهای رزمی ، كشتی و ... اتفاق می افتد. مچ پا از آناتومی بسیار پیچیده ای برخوردار است ویكی از مشكل ترین قسمت های بدن در تشخیص و درمان صدمات ورزشی و غیر ورزشی است.
هرچند بهترین روش تشخیصی در صدمات تاندون ها و رباط های مفاصل، MRI است ، لیكن اولین روش در ارزیابی صدمات ورزشی ، معمولاً رادیوگرافی ساده است ( كه در بیشتر مراكز معتبر به روش دیژیتال انجام می گردد). چراكه در رادیوگرافی ساده میتوان در یك نگاه وسیع وكلی ، شكستگی ها و دررفتگی های همراه با صدمات تاندون ها و لیگامان ها را تشخیص داد. در صدمات ورزشی ، سی تی اسكن و سونوگرافی نقش كمتری دارند ولی گاهی برای تشخیص شكستگی های ناشی از استرس و فشار به استخوان ها در كف پا یا لگن، انجام اسكن هسته ای ، میتواند كمك كننده باشد.
MRI ، بهترین و دقیقترین روش ارزیابی پارگی (كامل یا ناقص) تاندون ها و لیگامان ها می باشد. امروز با پیشرفت فن آوری ، لیگامان هایی تا اندازه كمتر از یك سانتیمتر را میتوان در مچ پا یا سایر مفاصل ارزیابی نمود.
علاوه بر آن ، MRI توانایی نشان دادن ضایعات همراه از جمله پارگی عضلات ، تجمع خون در مفاصل یا درون عضلات، كوفتگی استخوان و .... را دارد و به همین جهت حتی برخی متخصصین ارتوپدی و طب فیزیكی ، ترجیح میدهند قبل از هر تصویربرداری دیگری، ورزشكاران را جهت انجام MRI اعزام نمایند.
سخن در خصوص صدمات تاندون ها و لیگامان ها بسیار زیاد است لیكن از حوصله این مقاله خارج است.
ب) صدمات عضلات و استخوان ها: ممكن است صدمات عضلات و استخوان های اطراف مفاصل یا حتی دور از مفاصل بطور جداگانه و یا همراه با صدمات تاندون ها و لیگامان ها ، اتفاق افتد.
همانطور كه اشاره شد، رادیوگرافی و در مواردی سی تی اسكن یا اسكن ایزوتوپ میتواند در شكستگی های استخوانی كمك شایانی كند ولی در نهایت ، استفاده از MRI در این بیماران تقریباً حتمی است.
*نكته مهم : در بسیاری از موارد ، صدمات ورزشی ارتباط بسیار نزدیكی با عدم آمادگی ورزشكار قبل از شروع تمرین یا مسابقه دارد. قطعاً ورزشكاران بایستی در خصوص گرم كردن قبل از تمرینات و مسابقات ، نظرات مربیان و بدنسازان خود را از جان و دل گوش بدهند.
موضوع گرم كردن و آمادگی ، در واقع نوعی پیشگیری است همانطور كه واكسیناسیون در برابر بسیاری بیماریها ما را مصون و مقاوم می كند.
منبع : جناب آقای دکتر عبدالرسول صداقت